ปลายปี 2566 แนวโน้มผู้ต้องขังคดีการเมืองเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ เป็นช่วงที่ ‘เครือข่ายนิรโทษกรรมประชาชน’ เปิดประเด็นเรียกร้องให้ยกเลิกการดำเนินคดีกับการแสดงออกทางการเมือง ทั้งการชุมนุม การแสดงความเห็นออนไลน์-ออฟไลน์ที่ยังค้างอยู่ในกระบวนการยุติธรรม รวมถึงยกเลิกโทษในคดีที่พิพากษาไปแล้ว และลบประวัติอาชญากรรม

เริ่มการรณรงค์เมื่อ 19 พ.ย.2566 จากนั้นทางเครือข่ายเปิดล่ารายชื่อเสนอร่าง พ.ร.บ.นิรโทษกรรมประชาชนมีผู้ร่วมลงชื่อ 35,905 คน และร่างกฎหมายนี้เข้าสู่สภาเมื่อวันวาเลนไทน์ปี 2567 แต่ตลอดปีที่ผ่านมาอาจเรียกได้ว่าไม่มีความคืบหน้า

ร่างกฎหมายที่รอเข้าสภาอยู่ 4 ฉบับยังไม่ได้ถูกหยิบยกขึ้นมาพิจารณา ได้เพียงตั้งคณะกรรมาธิการวิสามัญพิจารณาศึกษาแนวทางการตราพระราชบัญญัตินิรโทษกรรม (กมธ.นิรโทษกรรม) เมื่อ 1 ก.พ.2567 มีตัวแทนทุกพรรคการเมือง ประชุมกันอยู่ 6 เดือนจนมีรายงานออกมาในเดือนกรกฎาคม 2567 เพื่อส่งต่อให้สภาผู้แทนราษฎรรับไปพิจารณาต่อ โดยเสนอ 3 ทางเลือกสำหรับ ‘คดีอ่อนไหว’ อย่างมาตรา 112 ว่า ไม่นิรโทษกรรม, นิรโทษกรรมอย่างไม่มีเงื่อนไข, นิรโทษกรรมอย่างมีเงื่อนไข 

ผู้ถูกดำเนินคดีทางการเมืองนับตั้งแต่หลังการรัฐประหาร 19 ก.ย.2549 ถึง 2567 รวมตัวกันถ่ายภาพที่รัฐสภาเมื่อ 11 ก.พ.2567 ในการรณรงค์ล่ารายชื่อเสนอร่าง พ.ร.บ.นิรโทษกรรมประชาชน ถ่ายโดย แมวส้ม

ในวาระรับทราบรายงานของ กมธ. การโหวตในสภา สส.ฝ่ายรัฐบาลเลือกเพียงรับทราบการมีอยู่ของรายงานฉบับนี้ แต่ข้อสังเกตที่จะส่งคณะรัฐมนตรีใช้เป็นแนวทางในการร่างกฎหมายต่อไป ซึ่งน่าจะช่วยบรรเทาสถานการณ์การดำเนินคดีทางการเมืองและผู้ต้องขังคดีการเมืองนั้น พรรคร่วมรัฐบาลได้โหวตตกไปโดยมีเพียง สส. 11 คนจากพรรคเพื่อไทยที่โหวตร่วมกับพรรคประชาชน พรรคเป็นธรรมและพรรคไทยก้าวหน้า 

ชลน่าน ศรีแก้ว สส.เพื่อไทยระบุเหตุผลของการโหวตคว่ำว่า สมาชิกส่วนใหญ่ในพรรคมีข้อกังวลว่าข้อสังเกตดังกล่าวนั้นอาจก่อผลกระทบในการสร้างความขัดแย้งทางการเมืองหากรวม ‘คดีอ่อนไหว’ อีกทั้งเนื้อหาสาระเป็นการผูกพันฝ่ายบริหารและฝ่ายตุลาการว่าควรทำอย่างไรในระหว่างที่ยังไม่มีกฎหมายนิรโทษกรรม เช่น มีเงื่อนไขพิจารณาเพื่อสั่งไม่ฟ้องในชั้นตำรวจ อัยการ หรือการเลื่อนคดี การให้ประกันตัวของศาล ซึ่งดูเหมือนเกินขอบเขตอำนาจของฝ่ายนิติบัญญัติ 

ข้อเสนอนิรโทษฯ ล่าสุดมีอะไรบ้าง

หลังจากสภาโหวตตก ‘ข้อสังเกต’ ของรายงานไม่กี่วัน พรรคเพื่อไทยประกาศว่าจะออกร่าง พ.ร.บ.นิรโทษกรรมของพรรค มาประกบร่างกฎหมายที่มีอยู่แล้วทั้ง 4 ฉบับและจะเสนอต่อสภาในวันที่ 12 ธ.ค.ที่ผ่านมา แต่จนขณะนี้ก็ยังไม่มีเห็นการยื่นร่างดังกล่าว ชูศักดิ์ ศิรินิล สส.เพื่อไทยระบุว่า ร่างกฎหมายยึดตามมติที่ประชุม สส.พรรคเพื่อไทย ที่เสียงส่วนใหญ่เห็นชอบให้ดำเนินโดยไม่แตะต้องมาตรา 110 และ 112

ส่วนร่างกฎหมายที่มีการเสนอมาก่อนหน้านี้ 4 ฉบับ ในประเด็นเรื่องมาตรา 112 นั้น แบ่งเป็น ร่างของภาคประชาชนระบุชัดเจนว่าต้องนิรโทษกรรมด้วย ส่วนของพรรคก้าวไกลให้คณะกรรมการพิจารณา ขณะที่ของพรรครวมไทยสร้างชาติ พรรคครูไทยเพื่อประชาชนและพรรคพลังธรรมใหม่ระบุชัดเจนเหมือนกันว่าไม่รวมมาตรา 112

ความแตกต่างระหว่างร่างกฎหมายแต่ละฉบับ

ส่วนที่ต่างกันอีกจุดคือเรื่องการกำหนดฐานความผิดที่จะได้รับการนิรโทษกรรมยังแตกต่างกัน คือ ในร่างกฎหมายของภาคประชาชนกำหนดไว้เพื่อที่จะให้เกิดการนิรโทษกรรมทันทีโดยไม่ต้องผ่านการพิจารณาของคณะกรรมการที่ตั้งมา แต่ในร่างอื่นๆ (ยกเว้นของพรรคก้าวไกล) การกำหนดฐานความผิดไว้เพื่อให้เป็นฐานในการนำคดีเข้ามาให้คณะกรรมการพิจารณาว่าจะให้นิรโทษกรรมหรือไม่ 

ฐานความผิดที่จะได้รับการพิจารณานิรโทษกรรม

สิ่งที่ไม่ตรงกันอีกอย่างคือ ความผิดฐานกบฏตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 113 ที่ร่างของภาคประชาชนและของพรรคก้าวไกลไม่นิรโทษกรรมให้ เพราะไม่ต้องการนับรวมคนทำรัฐประหาร ส่วนของพรรคครูไทย พรรครวมไทยสร้างชาติ และพรรคพลังธรรมใหม่ระบุให้รวมด้วย อย่างไรก็ตาม ร่างกฎหมายของภาคประชาชนก็ไม่ได้ปฏิเสธที่จะไม่นิรโทษกรรมให้กับประชาชนผู้ชุมนุมที่อาจถูกดำเนินคดีด้วยข้อหากบฏเสียทีเดียว

ประเด็นหลักจึงอยู่ที่คดี ‘มาตรา 112’ ที่หลายฝ่ายพยายามผลักดันให้มีการนิรโทษกรรม เนื่องจากมีผู้ถูกดำเนินคดีมากถึง 308 คดี และอยู่ในเรือนจำระหว่างต่อสู้คดีถึง 15 คน ส่วนคดีที่ตัดสินแล้วมี 8 คน

อย่างไรก็ตาม ดูเหมือนการแก้ปัญหาในรัฐสภาจะเป็นไปได้ยาก เมื่อพรรคร่วมรัฐบาลอย่าง ภูมิใจไทย-รวมไทยสร้างชาติ-ชาติไทยพัฒนา ยืนยันไม่เห็นด้วยให้นิรโทษกรรมมาตรา 112 ส่วนพรรคเพื่อไทยเองมี สส.บางส่วนที่พยายามผลักดันแต่ก็เป็นเสียงส่วนน้อย

พงศ์พล ยอดเมืองเจริญ  หนึ่งใน กมธ.ศึกษาแนวทางนิรโทษกรรม สส.รวมไทยสร้างชาติ เสนอว่า มาตรานี้ควรถูกพิจารณาคดีจนถึงที่สุดแล้วใช้แนวทาง ‘ขอพระราชทานอภัยโทษ’ เป็นรายบุคคล

นิรโทษฯ อย่างมีเงื่อนไขจะเป็นทางออก?

อย่างไรก็ตาม แม้สถานการณ์จะดูน่าสิ้นหวัง แต่ก็ยังมีช่องเล็กๆ ที่ยังไม่ถูกถกเถียงกันมากนักปรากฏอยู่ในรายงานของ กมธ.นิรโทษกรรมคือ การนิรโทษกรรมให้กับคดีมาตรา 112 ‘อย่างมีเงื่อนไข’ หรือที่เรียกกันในชื่อชั่วคราวว่า Amnesty Program

ในวันสุดท้ายของการประชุม กมธ.นิรโทษกรรมได้มีการโหวตแสดงความเห็นว่าจะเอาอย่างไรกับการนิรโทษกรรมมาตรา 112 ตามที่มีรายงานข่าวว่า สมาชิก กมธ. ทั้ง 36 คน มีคนที่ออกเสียงเห็นด้วยกับการนิรโทษกรรมถึง 18 เสียง โดยในจำนวนนี้เป็นเสียงที่เห็นด้วยกับการนิรโทษกรรมอย่างมีเงื่อนไขถึง 14 เสียง อีก 4 คนคือเห็นด้วยกับการนิรโทษกรรมอย่างไม่มีเงื่อนไข ส่วนที่เหลือ 14 คนไม่เห็นด้วยที่จะให้นิรโทษกรรม  ไม่แสดงความเห็น 4 คน

แต่ในรายงานของ กมธ.นิรโทษกรรมเองก็ยังไม่ได้ระบุรายละเอียดชัดนักว่าเงื่อนไขที่จะให้ผู้ที่ถูกดำเนินคดีด้วยมาตรา 112 เข้าสู่กระบวนการพิจารณาว่าจะได้รับการนิรโทษกรรมมีอย่างไรบ้าง และมาตรการที่ตามมาหลังจากยอมรับกระบวนการเป็นอย่างไร

ชัยธวัช ตุลาธน อดีตหัวหน้าพรรคก้าวไกล กล่าวถึงแนวทางที่สามที่ให้นิรโทษกรรมมาตรา 112 อย่างมีเงื่อนไขว่า เป็นไปเพื่อให้เกิดการพูดคุยกันระหว่างฝ่ายผู้กล่าวหาแจ้งความ เจ้าหน้าที่รัฐและฝ่ายผู้ถูกดำเนินคดี โดยเงื่อนไขคือให้ผู้ที่ถูกดำเนินคดีแถลงข้อเท็จจริงต่อคณะกรรมการเพื่อหามาตรการที่จะให้ผู้ถูกดำเนินคดีปฏิบัติตามหลังจากได้นิรโทษกรรม

ตามคำบอกเล่าของชัยธวัช ข้อเสนอนี้เกิดมาจากข้อกังวลของฝ่ายที่เห็นว่า ถ้าให้นิรโทษกรรมคดีมาตรา 112 ไปแล้วผู้ที่ได้รับการนิรโทษกรรมไปอาจกระทำซ้ำเดิมอีก แต่รูปแบบนี้ก็เป็นตัวอย่างจากต่างประเทศที่ใช้การนิรโทษกรรมให้กับผู้มีส่วนเกี่ยวข้องในคดีฆ่าล้างเผ่าพันธุ์จึงมีประเด็นว่าถ้าเอารูปแบบนี้มาใช้กับคดีชุมนุมทางการเมืองจะเป็นที่ยอมรับกันได้หรือไม่ แต่เขาก็ย้ำว่าเงื่อนไขหรือมาตรการเหล่านี้ยังเป็นเพียงแนวคิด ใน กมธ.ก็ยังไม่ได้คุยกันในรายละเอียดว่าจะเป็นอย่างไร

ทั้งนี้ในความเห็นของอดีตหัวหน้าพรรคก้าวไกลเห็นว่า การกำหนดเงื่อนไขหรือมาตรการที่จะนิรโทษกรรมควรจะให้เป็นหน้าที่ของคณะกรรมการนิรโทษกรรมที่จะตั้งขึ้นมาตามกฎหมายเป็นผู้พิจารณาตามข้อเท็จจริงที่ผู้ถูกดำเนินคดีมาแถลงต่อคณะกรรมการมากกว่าที่จะกำหนดรายละเอียดเงื่อนไขและมาตรการเหล่านี้ลงไปในกฎหมาย

อย่างไรก็ตาม คดีมาตรา 112 ที่เกิดขึ้นในไทยก็แตกต่างจากตัวแบบในต่างประเทศ และถ้ามองจากมุมสิทธิมนุษยชนก็อาจเรียกได้ว่าเป็นการกลับหัวกลับหาง เพราะรูปแบบกำหนดเงื่อนไขเข้าสู่การพิจารณานิรโทษกรรมและการกำหนดมาตรการไม่ให้ทำผิดซ้ำ มักถูกใช้กับผู้ละเมิดสิทธิ เช่นเจ้าหน้าที่รัฐหรือประชาชนที่ใช้ความรุนแรงกับประชาชนอีกฝ่าย เพื่อเปิดช่องให้ผู้ละเมิดได้มาร่วมให้ข้อเท็จจริงเกี่ยวกับการละเมิดสิทธิที่เกิดขึ้นมากกว่าเช่น กรณีในแอฟริกาใต้ที่อยู่ในช่วงการปกครองแบบแบ่งแยกสีผิว

แม้ว่าการนิรโทษกรรมแบบมีเงื่อนไขนี้ดูจะเป็นความพยายามหาทางออกให้คนที่ถูกดำเนินคดีด้วยมาตรา 112 ไม่ต้องเดินเข้าเรือนจำเพิ่ม และเอาคนที่เข้าไปแล้วได้ออกมา แต่การวางเงื่อนไขแบบนี้ก็ถูกตั้งคำถามว่าอาจกลายเป็นการเลือกปฏิบัติหรือไม่ เพราะการกระทำที่เกิดในคดีมาตรา 112 ส่วนใหญ่เพียงการแสดงออกทางออนไลน์หรือการปราศรัยในที่ชุมนุมบนท้องถนนเท่านั้น และอาจจะมีบางคดีที่เป็นการทำลายทรัพย์สินราชการ เช่นการเผาพระบรมฉายาลักษณ์ แต่คดีข้อหาอื่นๆ เช่นการใช้กำลังสลายชุมนุมหรือคดีกบฏที่โทษร้ายแรงกว่ากลับไม่ต้องเข้าสู่กระบวนการลักษณะเดียวกันนี้

ผู้ร่วมกิจกรรมถือภาพผู้ต้อขังทางการเมืองและป้ายรณรงค์เรียกร้องนิรโทษกรรมทุกข้อหาที่หน้ารัฐสภา เมื่อวันที่ 12 ธ.ค.2567 วันเปิดประชุมสภาสมัยล่าสุดที่มีข่าวว่าพรรคเพื่อไทยจะเสนอร่าง พ.ร.บ.นิรโทษกรรมของตัวเองในวันเปิดประชุม ถ่ายโดย แมวส้ม

ณ วันนี้ก็ยังคงไม่ชัดเจนว่าทางออกของเรื่องนี้จะเป็นอย่างไร สุดท้ายมาตรา 112 จะได้รวมในการนิรโทษกรรมหรือไม่หรือยังมีหนทางอื่นในการช่วยเหลือนักโทษการเมืองที่ถูกดำเนินคดีด้วยมาตรา 112 อยู่อีก

‘ไผ่ ดาวดิน’ ชี้ปิดทางสภาพูดถึง 112 ปิดตายการเคลื่อนไหว

“ต้องยอมรับว่ามาตรา 112 เป็นความขัดแย้งที่หาทางคลี่คลายยาก และยังปิดช่องทางรัฐสภาไม่ให้พูดถึงมาตรา 112 ลองนึกภาพว่าถ้าการนิรโทษกรรมผ่านไปหมดแล้วเหลือแต่มาตรา 112 ไว้ก็จะยังเหลือความขัดแย้งของสังคมไว้อีก ไม่ได้เป็นบรรยากาศที่จะคลี่คลายสถานการณ์ มันควรจะได้ออกมาทุกฝ่ายจริงๆ”

จตุภัทร บุญภัทรรักษา หรือ ไผ่ ดาวดิน เห็นว่าถ้าเรื่องนี้ยังไม่ถูกพิจารณาในสภาและยังไม่มีการหาทางออก ก็น่าจะมีคนที่ต้องติดอยู่ข้างในเรือนจำกันอีกยาว อย่างอานนท์ นำภา ก็มีแล้ว 18 ปี 10 เดือน หรือตัวเขาเองก็มีโทษรออยู่แล้ว 2 ปี 11 เดือน

เขามองว่า ปีที่ผ่านมาอาจกล่าวได้ว่ามาตรา 112 กำลังจะกลายเป็นเรื่องต้องห้ามพูดในทางการเมือง ทั้งกรณีพรรคก้าวไกลต้องถูกศาลรัฐธรรมนูญสั่งยุบไปเพราะรณรงค์หาเสียงแก้ไขมาตรา 112 ด้วยกระบวนการทางรัฐสภาและมี สส.ของพรรคอีก 44 คนที่ยังต้องรอดูกันว่าจะถูกตัดสิทธิการเมืองตลอดชีวิตหรือไม่

หรือในตอนที่ต้องเลือกนายกรัฐมนตรีกันใหม่หลังจากเศรษฐา ทวีสิน หลุดจากตำแหน่งเพราะถูกกล่าวหาว่าขาดความซื่อสัตย์สุจริตเพราะตั้งพิชิต ชื่นบาน เป็นรัฐมนตรีประจำสำนักนายกรัฐมนตรี ก่อนถึงวันเลือกนายกฯ คนใหม่ในวันที่ 16 ส.ค. พรรคร่วมรัฐบาลก็ประสานเสียงว่าจะไม่สนับสนุนคนที่เข้าไปเกี่ยวข้องกับการแก้ไขมาตรา 112  สุดท้ายก่อนถึงวันที่รายงานของ กมธ.นิรโทษกรรมจะเข้าสู่สภาพร้อมข้อสังเกตที่จะให้ ครม.รับไปพิจารณาเป็นแนวทางร่างกฎหมายของรัฐบาล แพทองธาร ชินวัตร หัวหน้าพรรคเพื่อไทยที่เป็นแกนนำรัฐบาลอยู่ก็ยังประกาศว่าพรรคจะไม่แตะมาตรา 112 ด้วย

“ถ้าการนิรโทษกรรมจะไม่รวมมาตรา 112 ด้วยก็จะเกิดคำถามว่าเป็นคดีการเมืองเหมือนกันแต่ทำไมไม่ได้ แล้วก็จะไม่มีช่องทางให้คนที่โดน มาตรา 112 ออกมาใช้ชีวิตมาเป็นพ่อของลูกมาเป็นหัวหน้าครอบครัว จะไร้หนทางออกมาเลย” จตุภัทรกล่าว

“ถ้ามองในมุมเรา การชุมนุมปี 63-64 ก็เป็นความหวังหนึ่ง แต่ก็ถูกสกัดกั้น จึงกลับมาเรื่องเดิมว่าคนส่วนน้อยที่มีอำนาจมากพยายามสกัดยับยั้งความเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอด เขาไม่อนุญาตให้เปลี่ยนแปลงโครงสร้างทางการเมือง เราเสนอความเปลี่ยนแปลงเชิงโครงสร้างเรื่องประชาธิปไตยหรือการเขียนรัฐธรรมนูญ เจ้าของประเทศชนชั้นนำต่างๆ ไม่อนุญาตให้มีการเปลี่ยนแปลงโครงสร้าง” จตุภัทร์กล่าว

จตุภัทร์มองว่า ชนชั้นนำไม่เพียงไม่รับฟังแต่ยังมองคนที่ออกมาเรียกร้องเป็นศัตรูด้วย ในขณะที่การชุมนุมหยุดไปแล้วแต่กระบวนการยุติธรรมยังคงเดินหน้าต่อคนที่ถูกขังไปแล้วก็ถูกเพิ่มวันขังไปเรื่อยๆ โดยเขาไม่ได้มีความคาดหวังกับกระบวนการยุติธรรมแล้ว เพราะช่องทางในการต่อสู้เพียงเพื่อพิสูจน์สิ่งที่พวกเขาพูดวิจารณ์หรือเรียกร้องนั้น ‘ข้อเท็จจริง’ เป็นอย่างที่พวกเขาพูดหรือไม่ยังถูกปิดลงไปแล้ว 

ที่ผ่านมา มีหลายคดีที่ศาลไม่ออกหมายเรียกพยานหลักฐานเกี่ยวกับข้อเท็จจริงที่พวกเขาวิจารณ์ต่อสถาบันกษัตริย์มาให้พวกเขาได้ใช้พิสูจน์ในชั้นศาลตามที่ฝ่ายจำเลยยื่นคำร้องขอศาลไป เช่น คดีชุมนุม 19 กันยาทวงอำนาจคืนราษฎร คดีกิจกรรมราษฎรสาส์นที่เป็นการส่งจดหมายข้อเรียกร้องถึงในหลวงรัชกาลที่ 10 หรือคดีม็อบแฮรี่ พอตเตอร์ ซึ่งในคดีนี้ศาลระบุในคำพิพากษาด้วยว่า ความพยายามเรียกหลักฐานของอานนท์นั้นละเมิดต่อสถาบันกษัตริย์ขัดต่อรัฐธรรมนูญมาตรา 6 ทำให้เกิดความวุ่นวายขัดต่อการปกครองด้วย

อานนท์ นำภา ขณะปราศรัยในการชุมนุม เสกคาถาผู้พิทักษ์ปกป้องประชาธิปไตย หรือม็อบแฮร์รี่พอตเตอร์ บริเวณหน้าร้านแมคโดนัลด์ อนุสาวรีย์ประชาธิปไตย เมื่อวันที่ 3 ส.ค. 2563

แล้วคดีที่ต้องนิรโทษกรรมมีเท่าไหร่?

สำหรับเรื่องจำนวนผู้ที่ถูกดำเนินคดีแม้กระทั่งในรายงานของ กมธ.นิรโทษกรรมเองก็เจอปัญหาว่าข้อมูลจากหน่วยงานในกระบวนการยุติธรรมก็ไม่ได้มีการแบ่งจำแนกไว้ว่าสถิติคดีที่มีอยู่ของหน่วยงานคดีใดเป็นคดีที่มีแรงจูงใจทางการเมืองบ้าง นอกจากนั้นการเก็บข้อมูลยังเก็บเป็นรายคดีไม่ได้ระบุว่าในแต่ละคดีมีผู้กระทำความผิดจำนวนเท่าไหร่ ทำให้ไม่ทราบจำนวนที่แท้จริง มีเพียงข้อมูลของสำนักงานศาลยุติธรรมที่เก็บอย่างเป็นระบบ

ทั้งนี้ในส่วนของมาตรา 112 เอกสารประชุมของ กมธ.นิรโทษกรรมซึ่งมีการใช้ข้อมูลจากสำนักงานศาลยุติธรรม ระบุว่านับตั้งแต่ปี 2548 ถึง กุมภาพันธ์ 2567 รวมเป็นเวลา 18 ปี มีคดีมาตรา 110-112 ซึ่งเป็นฐานความผิดต่อพระมหากษัตริย์ที่ขึ้นสู่ศาลจำนวนทั้งหมด 1,493 คดี

ทั้งนี้ข้อมูลส่วนนี้มีการแบ่งตามช่วงเวลาไว้ดังนี้

• พ.ศ. 2548-2551 มีจำนวน  266 คดี
• พ.ศ. 2552-2555 มีจำนวน 357 คดี
• พ.ศ. 2556-2562 มีจำนวน 532 คดี
• พ.ศ. 2563-2567 มีจำนวน 338 คดี

อย่างไรก็ตามไม่ได้มีการจำแนกไว้ว่าเป็นเฉพาะมาตรา 112 ที่เป็นการดูหมิ่น หมิ่นประมาท หรืออาฆาตมาดร้าย ซึ่งเป็นลักษณะของการแสดงออกไม่ใช่ความพยายามใช้ความรุนแรงอยู่เท่าไหร่

นอกจากนั้นยังมีปัญหาว่าจะตีความ ‘คดีการเมือง’ อย่างไรด้วย เพราะคดีมาตรา 112 บางคดีผู้ก่อเหตุอาจไม่ได้ทำไปด้วยแรงจูงใจทางการเมืองทั้ง เช่นคดีจำนวนหนึ่งที่เกิดขึ้นในช่วง 18 ปีที่ผ่านมา ผู้ก่อเหตุเป็นผู้มีความเจ็บป่วยทางจิตระดับที่เป็นโรค “จิตเภท” แต่ยังคงถูกจับกุมเข้ามาดำเนินคดีตามระบบ แม้ว่าสุดท้ายแล้วศาลในหลายคดีจะยกฟ้องคนเหล่านี้ แต่บางคดีศาลกลับเห็นว่าบุคคลเหล่านี้ขณะก่อเหตุยังมีสติรับรู้มากพอและพิพากษาลงโทษ เช่น คดีของสมัครเหตุทุบทำลายพระบรมฉายาลักษณ์ แต่ก็อาจมองได้ว่าบุคคลเหล่านี้ต่างก็ได้รับผลกระทบจากความเป็นการเมืองของตัวมาตรากฎหมายเองได้เช่นกัน และจากข้อมูลของศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชนก็ระบุว่าในช่วง 2557-2562 มีผู้ป่วยจิตเภทที่ถูกดำเนินคดีด้วยมาตรา 112 ถึง 10 คน จากทั้งหมด 65 คนใน 55 คดีที่ศูนย์ทนายความฯ ให้การช่วยเหลือ

ศูนย์ทนายความฯ ยังมีสถิติคดีมาตรา 112 ในช่วงการเคลื่อนไหวของกลุ่มเยาวชนในปี 2563-2567 ด้วยอย่างน้อย 276 คน ใน 308 คดี

ในจำนวน 308 คดีนี้ เป็นคดีที่มีคำพิพากษาแล้ว 169 คดี โดยมีเพียง 19 คดีเท่านั้นที่ศาลยกฟ้องและเป็นคดีที่จำเลยสู้คดีในศาลทั้งหมด แต่คดีที่ศาลพิพากษาลงโทษแบ่งได้เป็น

• จำคุกโดยไม่รอลงอาญา 85 คดี
  • จำเลยสู้คดี 50 คดี
  • จำเลยรับสารภาพ 35 คดี
• จำคุกแต่ให้รอการลงโทษไว้ 55 คดี
  • จำเลยสู้คดี 44 คดี
  • จำเลยรับสารภาพ 11 คดี
•  ศาลยกฟ้องมาตรา 112 แต่ลงโทษข้อหาอื่น 4 คดี
• คดีที่ศาลยกฟ้องจำเลยบางคน แต่ลงโทษจำคุกจำเลยอีกราย 3 คดี
• จำเลยสารภาพ ศาลให้รอกำหนดโทษ 4 คดี

หากกฎหมายนิรโทษกรรมคลอดออกมา โดยไม่นับรวมคดี 112 จะมีใครบ้างที่ได้ประโยชน์ ประชาไทและศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชนเคยสำรวจปริมาณคดีที่เกิดขึ้นจากประเด็นทางการเมืองไว้ในแต่ละช่วง ตั้งแต่ปี 2548-2567 โดยพบว่า คดีคนเสื้อแดงนั้นส่วนใหญ่ได้รับโทษจำคุกไปจนครบโทษหมดแล้ว จะเหลือก็เพียงคดีของแกนนำกลุ่มพันธมิตรประชาชนเพื่อประชาธิปไตย และคดีของแกนนำ กปปส.ที่ยังอยู่ระหว่างพิจารณา รวมถึงคดีของการชุมนุมระลอกล่าสุดปี 2563-2564 ที่ยังคงเหลืออยู่อีกจำนวนหนึ่ง ทั้งนี้ แม้คดีจะจบไปแล้ว แต่หากกฎหมายนิรโทษกรรมกำหนดให้มีการลบประวัติอาชญากรรมด้วย ก็อาจทำให้เขาเหล่านี้หางานทำได้ง่ายขึ้น